7 września to ustanowiony przez ONZ „Międzynarodowy Dzień Czystego Powietrza dla błękitnego nieba”. Jest to promowanie globalnego działania na rzecz jednego, wspólnego celu: czystego powietrza poprzez nakłanianie wszystkich krajów do współpracy w walce z jego zanieczyszczeniem i zwiększanie świadomości społecznej. Temat tegorocznego Międzynarodowego Dnia Czystego Powietrza brzmi: „Zdrowe powietrze, zdrowa planeta”.

Jak podaje ONZ, co roku około 7 milionów ludzi na świecie umiera z powodu chorób i infekcji związanych z zanieczyszczeniem powietrza – to ponad pięć razy więcej niż liczba osób, które giną w wypadkach drogowych. Zanieczyszczenie powietrza jest jednym z największych współczesnych zagrożeń dla ludzi oraz środowiska i jest przyczyną:

• 43 proc. zgonów z powodu przewlekłej choroby płuc,
• 24 proc. zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca,
• 25 proc. zgonów z powodu udaru mózgu,
• 29 proc. zgonów z powodu raka płuc.

Kraje o niskim i średnim dochodzie ponoszą tu największe obciążenie, a 95 proc. zgonów ma miejsce właśnie w tych krajach. Oprócz tego, że zanieczyszczenie powietrza stanowi problem zdrowotny, przyczynia się ono także do pogorszenia warunków życia w miastach i ogranicza konkurencyjność gospodarczą.

Skąd to się bierze?

Zanieczyszczenie powietrza jest wynikiem emisji gazów i cząsteczek oraz ich reakcji chemicznych w atmosferze. Może być powodowane przez źródła naturalne, takie jak erupcje wulkanów czy wyładowania atmosferyczne. Jednak przede wszystkim jest spowodowana przez pięć rodzajów działalności człowieka: gospodarstwa domowe, przemysł, transport, rolnictwo i odpady.

Dwa rodzaje zanieczyszczeń są szczególnie niebezpieczne: pyły zawieszone (PM2,5, PM10) i ozon w warstwie przyziemnej. Niewidoczne gołym okiem i obecne zarówno w pomieszczeniach, jak i na zewnątrz, pyły zawieszone przenikają do płuc i krwiobiegu. Narażenie na działanie ozonu przygruntowego jest przyczyną ponad 472 tys. przedwczesnych zgonów każdego roku na świecie. Zanieczyszczenie powietrza jest też nierozerwalnie związane ze zmianami klimatycznymi. Ważne jest co z tą sytuacją zrobimy i to natychmiast. Jak powiedział prezydent Biden w New Jersey, gdzie w wyniku rekordowej powodzi wywołanej huraganem Ida zginęło ponad 50 osób, „zmiany klimatu są egzystencjalnym zagrożeniem dla naszego życia i lepiej już nie będzie. Jest tylko pytanie jak nie pogorszyć sytuacji. I to właśnie możemy zrobić”. To prawda, że żaden kraj nie jest w stanie zmienić tej sytuacji w pojedynkę i potrzebne są globalne decyzje i działania.

Izolacja budynków

W Unii Europejskiej do 2030 r. aż 90 proc. budynków w UE powinno zostać gruntownie odnowionych w ramach tzw. Fali renowacji, co pozwoli znacznie obniżyć zużycie energii i emisję CO2. W Polsce mamy program Czyste Powietrze dla właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych, program Stop Smog dla gmin i ulgę termomodernizacyjną dotyczącą domów jednorodzinnych, ale wciąż nie widać znacznych sukcesów i zainteresowania, choćby takiego jak w przez lata w przypadku fotowoltaiki. Wciąż jest za mało wniosków o dofinansowanie i za małe wsparcie ze strony państwa. Jak podaje Ministerstwo Klimatu i Środowiska na portalu czystepowietrze.gov.pl, w ciągu 3 lat od września 2018 do września 2021 złożono 308 668 wniosków w ramach programu Czyste Powietrze, a podpisano 240 308 umów. W promocję działań na rzecz czystego powietrza prężnie włączyły się ostatnio gminy, widoczne są najróżniejsze kampanie rządowe i samorządowe na ten temat, jednak niestety wciąż promuje się głównie wymianę pieców, a termomodernizację budynków trochę jakby przy okazji. Dlatego w świadomości społecznej nie ma powszechnej wiedzy, że nie wystarczy wymienić kopciucha, by poprawić stan powietrza, którym oddychamy i że sama wymiana źródła ciepła bez kompleksowej modernizacji nieocieplonego lub słabo ocieplonego budynku może skutkować większymi rachunkami za ogrzewanie. Również w Krajowym Planie Odbudowy przygotowanym przez rząd na kolejne lata widać brak kompleksowego podejścia do modernizacji energetycznej budynków. W zakresie reform i inwestycji nacisk został położony na wymianę źródła ciepła i OZE, a nie na termomodernizację budynków. By sprostać celom unijnym, to właśnie ograniczenie strat ciepła w budynkach powinno być celem nadrzędnym.

Znaczenie budownictwa i izolacji budynków w procesie dochodzenia do czystego powietrza i neutralności klimatycznej jest kolosalne. Najświeższe dane pokazują, że budynki odpowiadają za 38 proc. światowych emisji CO2, przy czym 28 proc. pochodzi z eksploatacji budynków, a pozostałe 10 proc. spowodowane jest zużyciem energii niezbędnej do produkcji materiałów i technologii wykorzystywanych w budownictwie (wbudowany ślad węglowy). Wraz z rozwojem technologii pozwalających na zmniejszanie energochłonności budynków w trakcie ich użytkowania, rosnąć będzie znaczenie wbudowanego śladu węglowego, który obecnie jest często marginalizowany.