Jakość powietrza w Polsce jest jedną z najniższych w Unii Europejskiej, a poziom zanieczyszczeń wielokrotnie przekracza normy Światowej Organizacji Zdrowia, negatywnie wpływając na zdrowie mieszkańców. W pierwszej dziesiątce miast europejskich z największą liczbą dni w roku, w których zanotowano przekroczenia dopuszczalnego średniodobowego stężenia pyłu PM10, znajduje się aż 6 miast polskich. Mimo to, problem przez lata był marginalizowany przez kolejne rządy, a nawet przez opinię publiczną.

W Polsce zaczynają być już widoczne działania, które mogą spowodować poprawę tej sytuacji. Są to zapowiedzi rządowego programu związanego z poprawą jakości powietrza, a wielu województwach są przyjmowane tzw. uchwały antysmogowe. Premier Mateusz Morawiecki w swoim expose zapowiedział, że walka o czyste powietrze będzie jednym z priorytetów jego rządu, który będzie m.in. pracował nad szeroko zakrojonym programem termomodernizacji budynków. W nowym Ministerstwie Przedsiębiorczości i Technologii, którym kieruje Jadwiga Emilewicz, wiceministrem odpowiedzialnym za poprawę jakości powietrza, w tym za program Czyste Powietrze, został Piotr Woźny. Nominacja wiceministra zajmującego się jakością powietrza w Polsce rodzi nadzieję, że ten temat zostanie potraktowany poważnie.

Jak wiadomo, głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest indywidualne ogrzewanie budynków mieszkalnych. 70% domów jednorodzinnych jest w złym stanie energetycznym, a niemal 40% nie ma żadnego docieplenia ścian zewnętrznych i dachu. Jednak wszystkie dotychczasowe działania zmierzające do poprawy jakości powietrza skupiają się na wymianie kotłów grzewczych i jakości paliw. Problem w tym, że – jak zgodnie twierdzą eksperci – wymiana źródła ciepła ma sens dopiero po ociepleniu domu i wymianie okien, czyli po termomodernizacji budynku. Tylko takie kompleksowe podejście może poprawić jakość powietrza w Polsce.

– Jedynie w budynkach poddanych kompleksowej termomodernizacji ma uzasadnienie wymiana źródła ciepła, w przeciwnym wypadku nowy piec, jako przewymiarowany, będzie wysoce nieefektywny – powiedział Konrad Witczak, ekspert MIWO – Stowarzyszenia Producentów Wełny Mineralnej Szklanej i Skalnej.

Jaka więc powinna być kolejność działań modernizacyjnych budynków jednorodzinnych podejmowanych w walce z ograniczeniem smogu w Polsce?

Pierwszym etapem modernizacji powinna być termomodernizacja przegród zewnętrznych budynku, a w następnej kolejności wymiana źródła ciepła i poprawa sprawności instalacji ogrzewczej. Tylko taka kolejność działań, oprócz skutecznego ograniczenia smogu, gwarantuje również obniżenie kosztów ogrzewania budynków jednorodzinnych dla ich właścicieli. Właściwie wykonane docieplenie przegród zewnętrznych budynków to również poprawa komfortu ich użytkowania, izolacyjności akustycznej przegród, bezpieczeństwa pożarowego oraz stanu technicznego i wizualnego.

Zgodnie z szacunkami Instytutu Badań nad Bezpieczeństwem, Energetyką i Klimatem („Strategia walki ze smogiem”, ISECS, Warszawa 2016) kompleksowa termomodernizacja istniejących w Polsce budynków jednorodzinnych polegająca na dociepleniu przegród zewnętrznych, wymianie stolarki okiennej, regulacji systemów ogrzewania, daje możliwości ograniczania emisji niektórych substancji tworzących smog (np. benzo(a)pirenu) o co najmniej 44% w skali kraju. Termomodernizacja budynków uzupełniona dodatkowo wymianą przestarzałych kotłów na nowe, opalane zarówno paliwami stałymi, gazowymi lub ciekłymi pozwoli na znacznie wyższe ograniczenie zjawiska smogu. Samo docieplenie 3,5 mln budynków jednorodzinnych w Polsce przyniosłoby roczne oszczędności surowców energetycznych w postaci ponad 995 mln m³ gazu oraz ponad 1,6 mln ton węgla.

Kompleksowa termomodernizacja, choć oczywiście droższa od samej wymiany źródeł ciepła, niesie za sobą jeszcze kilka ważnych zalet. Przede wszystkim ogranicza zużycie paliw potrzebnych do ogrzania budynków, a tym samym pozwala na zmniejszenie kosztów. Zmniejsza występowanie zjawiska ubóstwa energetycznego, a także poprawia bezpieczeństwo energetyczne kraju niezależnie od rodzaju paliw stosowanych do ogrzewania budynków jednorodzinnych. Właściwie wykonane docieplenie przegród zewnętrznych budynku to również poprawa komfortu użytkowania budynków, izolacyjności akustycznej przegród, bezpieczeństwa pożarowego oraz poprawa ich stanu technicznego i wizualnego.

– W Polsce wciąż nie ma programów wsparcia finansowego dla osób, które chcą przeprowadzić termomodernizację domu. Przygotowywany kilka lat temu przez NFOŚiGW program Ryś, który miał być takim programem zachęcającym do kompleksowej termomodernizacji, został wygaszony w 2015 roku. By poprawić jakość powietrza i energooszczędność budynków, konieczne jest wsparcie państwa, a rola samorządów jest w tym olbrzymia – mówi Konrad Witczak. – Moim zdaniem, dobrym pomysłem byłoby uzależnienie wysokości wsparcia od skali modernizacji budynku.