Opublikowany w czerwcu 2021 roku raport „Droga do czystego powietrza” ocenił skuteczność działań rządu oraz samorządów w walce ze smogiem. Lektura tego opracowania nie jest optymistyczna. Niestety, w większości przypadków wystawiono oceny niedostateczne.

Jeśli chodzi o jakość powietrza, niską emisję, transport i przemysł, to na 20 ocenionych obszarów uznano, że w 12 postęp jest niedostateczny, a w 2 nawet nie rozpoczęto żadnych działań. Raport wykazał, że co prawda jakość powietrza w Polsce uległa ostatnio poprawie, ale w większości miejscowości była to zasługa pogody, a nie jakichkolwiek działań. Jedynie w przypadku 1/3 miejscowości uznano, że poprawa stężeń zanieczyszczeń pyłowych nie była przypadkowa.

Źle oceniono działania na rzecz zmniejszenia stężeń zanieczyszczeń powietrza oraz redukcji emisji z głównych sektorów. Największym emitentem zanieczyszczeń wciąż pozostaje sektor niskiej emisji, gdzie winowajcą jest spalanie paliw stałych w domowych instalacjach grzewczych i małych zakładach produkcyjnych, przy czym, jak zauważono w raporcie, w kontekście emisji pyłu PM2.5, udział biomasy (21,1 proc.) jest niewiele mniejszy od węgla (26,9 proc.).

Wiele do zrobienia

W ciągu ostatnich lat najwięcej zrobiono w obszarze niskiej emisji. Dobrym posunięciem jest ulga termomodernizacyjna czy ogólnopolski program Czyste Powietrze, dotujący wymianę kopciuchów i termomodernizację domów. Jednakże i w tym programie sporo pozostaje do zrobienia: należy znacznie zwiększyć skalę wymienianych źródeł ciepła i termomodernizacji, a program musi objąć wsparciem ludzi najuboższych. Po stronie samorządów widać braki w realizacji uchwał antysmogowych. Szacuje się, że w ciągu najbliższych 6-7 lat należy wymienić ok. 2,7 mln przestarzałych urządzeń grzewczych spalających węgiel i drewno.

Niestety kuleje promocja i wszelkie działania zmierzające do zwiększenia ekologicznej świadomości społecznej. Okazuje się na przykład, że aż 60 proc. użytkowników kopciuchów w ogóle nie wie, że istnieje obowiązek ich wymiany, a dopłaty do kotłów na węgiel będą tylko do końca 2021 roku. A jedna piąta gmin nie wyraziła zainteresowania udziałem w programie Czyste Powietrze.

NFOŚiGW zapowiada kolejne zmiany, np. rozszerzenie Programu o część skierowaną tylko do osób najuboższych (z możliwością prefinansowania termomodernizacji domów), kredyty termomodernizacyjne z gwarancjami banku, sieci doradców, którzy mieliby odwiedzać mieszańców gmin, przekonywać do przeprowadzenia inwestycji, ale także pomagać przez cały okres realizacji i rozliczenia zadań.

Obecnie kluczową rolę muszą odegrać gminy. W urzędach mają postać punkty informacyjne, to gminy mają wziąć odpowiedzialność za znaczną część programów edukacyjnych i promocyjnych na swoich obszarach. To może dużo zmienić, wszak należy zacząć od powszechnej zmiany świadomości społeczeństwa, że czyste powietrze to lepsza jakość życia dla nas wszystkich i niesie to same korzyści. Owszem jest to wyzwanie, ale najważniejsza jest ekologiczna świadomość i mądre finansowanie.

^• Autorzy raportu: Polski Alarm Smogowy, Europejskie Centrum Czystego Powietrza oraz Fundacja Frank Bold